Türkiye topraklarında alınabilir çinko; %13,9 çok az, %48,79 az, %30,3 yeterli, %4,7 fazla, %2,28 olarak tespit edilmiştir (Özbahçe, 2018). Toprak analizi sonuçlarına göre bitki beslemede ideal olması için toprakta 0.7-2.4 ppm, yaprak analizlerine göre kuru maddede 25-80 ppm olması gerekmektedir. Eğer toprakta 0.7 ppm değerinden daha az olursa çinko gübrelemesine gerek duyulurken, 2.4 ppm’den yüksek olursa da topraktan demir, mangan ve bakır alımları antagonisttik olarak azalmaktadır. Bitkilerce alımını etkileyen faktörler ise topraktaki çinko bakımından ideal pH olan 5.5-6.5 bandından uzaklaşmak, toprak analizlerinde çıkan %10’dan fazla kireç; toprakta ve yapraktaki yüksek demir, mangan ve bakır konsantrasyonlarıdır. Ayrıca toprak sıcaklıklarının çok düşük olması ve köklerin topraktaki oksijen yetersizliğinden dolayı boğulması da çinko alımını sınırlamaktadır.
Çinko gübrelemesinde genellikle Şelatlı çinko (Zn – EDTA / HEDTA) , Çinko sülfat ve Çinko oksit kullanılmaktadır. Şelatlı çinko (%6-14 Zn); yüksek kireç ve pH’a sahip topraklarda çinkonun karbonat, bikarbonat ve hidroksil ile bağlanmasını önleyerek kökten sağlıklı şekilde alınımını sağlamaktadır. EDTA ile şelatlanmış çinko 7-9 pH aralığındaki topraklarda bağlanmadan kalabildiği gibi HEDTA şelatlı çinkonun da belli bir pH aralığında stabil, bağlanmadan kaldığı bilinmektedir. Çinko şelatı’nın bitkinin gelişme dönemi başlangıcında taban gübreleriyle ve 1.damla veya yağmurlama sulamayla 0.5 – 2kg/dekar verilmesi tavsiye edilir, yapraktan uygulamaları, ucuz olan Çinko sülfata erişilebilirse tavsiye edilmez.
Çinko sülfat (%23 Zn) ise toprağa verildikten sonra yüksek kireçten (+%10) dolayı karbonat, bikarbonat ve hidroksil iyonlarına bağlandığından dolayı ya toprak şartlarının daha iyi olduğu tarlalarda tek başına 0.5 -3 kg/dekar dozda veya toprakta yüksek kireç şartlarında dekara 3 litre ile beraber , hümik asidin şelatlayıcı etkisinden yararlanılarak verilir. Çinko sülfat, aynı zamanda yapraktan gübrelemede en çok tercih edeceğimiz çinko gübresidir. Bitkinin gelişme dönemi başında, 500kg/dekar dozundaki üre (bitki yaprağının dış kısmındaki kütikula tabakasını yumuşatıp, mikroelementlerin alımını arttırdığı için kullanılır) ve 150g/dekar dozundaki Çinko sülfat pülverizatöre yayıcı yapıştırıcı katılıp homojen şekilde karıştırılmasını sağladıktan sonra, tercihen yelpaze memeler ile, çok ince zerrecikler haline getirmeyecek kadar basınçta, akşamüstü serin ve rüzgârsız koşullarda verilir. Uygulamanın 2 hafta ara ile 2-3 kez yapılması tavsiye edilir. Yapraktan çinko uygulamasının, topraktan verilen çinko şelatına ek olarak uygulandığını unutmamak gerekir, tek başına yapıldığı durumlarda etkisi daha az olur.
Çinko oksit (%78-80 Zn) gübrelemesi daha çok pH’ı düşük Karadeniz topraklarında rağbet görmektedir. Çünkü bileşikteki oksijen anyonu sadece pH’ı 6.5’den düşük topraklarda çinkodan bağını koparıp, çinkonun bitki kılcal kökleriyle alınımını sağlamaktadır. İç Anadolu’nun yüksek pH ve kireçli topraklarında çinko zaten bu formda yarayışsız olarak bulunduğu için toprakta çözülmeyeceğinden dolayı Çinko oksit gübrelemesini yüksek pH ve kireç koşullarında yapmak gereksizdir. Ayrıca Çinko oksit suda iyi eriyen bir gübre olmadığı için sadece katı halde tabana verilmelidir, yaprak gübresi olarak kullanılmamalıdır.
- KAYNAKLAR -
-Prof. Dr. Mehmet ZENGİN. BİTKİ BESLEME ve GÜBRELEME kitabı. Konya, 2021
-Prof. Dr. Mehmet ZENGİN’in Bitki Besleme ve Gübreleme dersi anlatımı.
-Doç.Dr. Aynur ÖZBAHÇE. TÜRKİYE TOPRAKLARININ BAZI VERİMLİLİK ve ORGANİK KARBON (TOK) İÇERİĞİNİN COĞRAFİ VERİTABANININ OLUŞTURULMASI. Ankara, 2018.
Çinko gübrelemesinde genellikle Şelatlı çinko (Zn – EDTA / HEDTA) , Çinko sülfat ve Çinko oksit kullanılmaktadır. Şelatlı çinko (%6-14 Zn); yüksek kireç ve pH’a sahip topraklarda çinkonun karbonat, bikarbonat ve hidroksil ile bağlanmasını önleyerek kökten sağlıklı şekilde alınımını sağlamaktadır. EDTA ile şelatlanmış çinko 7-9 pH aralığındaki topraklarda bağlanmadan kalabildiği gibi HEDTA şelatlı çinkonun da belli bir pH aralığında stabil, bağlanmadan kaldığı bilinmektedir. Çinko şelatı’nın bitkinin gelişme dönemi başlangıcında taban gübreleriyle ve 1.damla veya yağmurlama sulamayla 0.5 – 2kg/dekar verilmesi tavsiye edilir, yapraktan uygulamaları, ucuz olan Çinko sülfata erişilebilirse tavsiye edilmez.
Çinko sülfat (%23 Zn) ise toprağa verildikten sonra yüksek kireçten (+%10) dolayı karbonat, bikarbonat ve hidroksil iyonlarına bağlandığından dolayı ya toprak şartlarının daha iyi olduğu tarlalarda tek başına 0.5 -3 kg/dekar dozda veya toprakta yüksek kireç şartlarında dekara 3 litre ile beraber , hümik asidin şelatlayıcı etkisinden yararlanılarak verilir. Çinko sülfat, aynı zamanda yapraktan gübrelemede en çok tercih edeceğimiz çinko gübresidir. Bitkinin gelişme dönemi başında, 500kg/dekar dozundaki üre (bitki yaprağının dış kısmındaki kütikula tabakasını yumuşatıp, mikroelementlerin alımını arttırdığı için kullanılır) ve 150g/dekar dozundaki Çinko sülfat pülverizatöre yayıcı yapıştırıcı katılıp homojen şekilde karıştırılmasını sağladıktan sonra, tercihen yelpaze memeler ile, çok ince zerrecikler haline getirmeyecek kadar basınçta, akşamüstü serin ve rüzgârsız koşullarda verilir. Uygulamanın 2 hafta ara ile 2-3 kez yapılması tavsiye edilir. Yapraktan çinko uygulamasının, topraktan verilen çinko şelatına ek olarak uygulandığını unutmamak gerekir, tek başına yapıldığı durumlarda etkisi daha az olur.
Çinko oksit (%78-80 Zn) gübrelemesi daha çok pH’ı düşük Karadeniz topraklarında rağbet görmektedir. Çünkü bileşikteki oksijen anyonu sadece pH’ı 6.5’den düşük topraklarda çinkodan bağını koparıp, çinkonun bitki kılcal kökleriyle alınımını sağlamaktadır. İç Anadolu’nun yüksek pH ve kireçli topraklarında çinko zaten bu formda yarayışsız olarak bulunduğu için toprakta çözülmeyeceğinden dolayı Çinko oksit gübrelemesini yüksek pH ve kireç koşullarında yapmak gereksizdir. Ayrıca Çinko oksit suda iyi eriyen bir gübre olmadığı için sadece katı halde tabana verilmelidir, yaprak gübresi olarak kullanılmamalıdır.
- KAYNAKLAR -
-Prof. Dr. Mehmet ZENGİN. BİTKİ BESLEME ve GÜBRELEME kitabı. Konya, 2021
-Prof. Dr. Mehmet ZENGİN’in Bitki Besleme ve Gübreleme dersi anlatımı.
-Doç.Dr. Aynur ÖZBAHÇE. TÜRKİYE TOPRAKLARININ BAZI VERİMLİLİK ve ORGANİK KARBON (TOK) İÇERİĞİNİN COĞRAFİ VERİTABANININ OLUŞTURULMASI. Ankara, 2018.
