Düvelerde Döl Verimi Sorunları (Ekim 2014)
Düvelerin döl tutma oranları ineklere göre yüksektir. Normal şartlarda daha kolay döl tutarlar.
Düvelerde döl tutmama sebebi olarak en çok bilinen sorun ikiz eşliliğidir. Freemartinizm denilen bu durum erkek eşi olan ikiz dişi buzağının kısır olarak doğmasıdır. Ancak; düvelerin döl tutmaması ile ilgili sebepler, ne yazık ki, bununla sınırlı değildir.
İnek ve düvelerde ikizlik istenen bir şey değildir. Koyun ve keçilerin çoklu yavru doğurması istenir, ama ineklerde ikizlik ölü doğum, güç doğum, rahim iltihabı, sonun atılamaması gibi komplikasyonları dolayısıyla istenmez.
Düvelerde metritis yani rahim yangısı görülür mü? Evet. Görülebilir. Düvelerin bulundukları ortam kötü, kirli ise düvelerde metritis görülebilir. Daha ilk tohumlama zamanında bile böyle durumlarla karşılaşılabilir. Düvelerin kötü koşullarda barındırılmaması gerekir.
Diğer önem verilecek konu ise kalabalık barınaklardır. Kalabalık ortamlarda ve üstelik de diğer ineklerle aynı yerde tutulan düveler metritise yatkın olurlar.
Holstein ırkı düvelerin 14 aylık olduklarında, 127 cm yüksekliğe ve 375 kg canlı ağırlığa ulaştıklarında, tohumlanmaları uygundur. Demek ki; bunun için üç şart vardır. Sadece 14 aylık olmaları döllenme zamanı için yeterli değildir. Barınakta göz hizasında bir yere, örneğin; duvara kırmızı bir çizgi çizilmesi düvelerin boyları, yani cidago yükseklikleri hakkında bize bilgi verir.
Düvelerin döl tutma güçlüklerine sebep olabilecek etmenlerden biri de iz elementlerin eksikliğidir. Selenyum eksikliği buna örnek olarak verilebilir. Vitaminlerden A vitamini ve E vitamini eksikliği de döl tutmama nedenleri arasında sayılabilir.
Düvelerin beslenmesi çok önem taşıyan bir konudur. Döl tutma problemlerinde enfeksiyöz olmayan sebepler dışında iki konu daha öne çıkar. Besleme ve stres.
İneklerden artan yemlerin düvelere verildiği çiftliklerde, ilkine tohumlanacak olan düvelerin döl tutmadıkları görülmüştür.
Düve beslemesinde akılda tutulacak olan en önemli konu düvelerin henüz büyümesini tamamlamadıkları olmalıdır. Düveler büyümeye devam etmektedirler. Ergin ineklerin henüz yüzde 75 lik boyutuna ancak ulaşmışlardır. Enerji alımları değil, bu yaşta mineral, vitamin ve özellikle protein alımları önemlidir. İneklerin artırdıkları yemi düvelere verirsek, zaten inekler tarafından işe yarar kısımları seçilmiş olan yem içerik olarak düvelere yetmez ve düve gereken vitamin, mineral ve proteini alamaz.
Düvelerin eksik beslenmesi kadar yanlış beslenmeleri de problem yaratır. Özellikle enerjinin yüksek olması halinde yağlanan düvelerin döl tutma güçlüğü ile karşılaşması yanında meme dokusunun yağlanması gibi risk de ortaya çıkar. Bu yaşta meme dokusu yağlanan düve, ileride beklediğimiz miktarda süt vermez.
Besleme konusunda küflü yem, kötü silaj gibi problemleri de akılda tutmak gerekir. Küflü yemler hem döl tutmama, hem de erken embriyonik ölüm sebebi olabilir.
Genç düvelerin ineklerle bir arada bulundurulması, yemliğe yanaşamama, yemlik mesafesinin yeterli olmayışı, düvelerin uygun sevk ve idaresindeki yanlışlıklar, gruplama hataları, kalabalık bölmeler sosyal strese, stres ise döl tutmamaya yol açar.
Yanlış dizayn edilmiş barınaklar, ortamdaki yüksek bakteri seviyesi, yemleme hataları sonucu asidoz ve gizli asidoz, grupların sıklıkla değiştirilmesi, sıklıkla yer ve yem değişikliği yapılması döl tutmama sebepleri arasında sayılabilir.
Düveler ısı stresinden mutlaka kurtulmalıdır. Ancak; ineklerle karışık ahırda bulunan düveler yanlış yöntemlerle, üstelik aynı ortamda serinletmeye çalışılırsa metritis görülme sıklığı artar. Sisleme, pülverizasyon gibi ortamı nemlendirecek yanlış serinletme yöntemleri kesinlikle kullanılmamalıdır. Kısa süreli, büyük taneli serinletme, yani duş sistemi kullanılmalı, düvelerle, inekler ayrı bölümlerde serinletilmelidir.
Düveler tohumlanırken güç doğuma neden olmadığı bilinen boğaların spermaları kullanılmalıdır.
Holstein düvelerde ilk doğumun güç olması ihtimali yüksektir. Güç doğum oranı yüzde 8 veya daha altında olan boğaların spermaları tercih edilmelidir.
Özet olarak; düveler de döl tutmama problemleri ile karşımıza gelebilirler. Hiç doğum yapmamış bile olsa bir düve metritisli olarak karşımıza çıkabilir. İyi bir sürü yönetimi olmadıkça düvelerde de döl kayıpları yaşayabiliriz. Kalabalık ve karışık barınaklardan, kirli ortamlardan, kötü koşullardan düveler ve dolayısıyla işletme zarar görür. Barınaktan, rasyona, serinletmeden, stres sebeplerinin önlenmesine kadar birçok tedbiri bir arada düşünmeliyiz.
Düvelerin döl tutma oranları ineklere göre yüksektir. Normal şartlarda daha kolay döl tutarlar.
Düvelerde döl tutmama sebebi olarak en çok bilinen sorun ikiz eşliliğidir. Freemartinizm denilen bu durum erkek eşi olan ikiz dişi buzağının kısır olarak doğmasıdır. Ancak; düvelerin döl tutmaması ile ilgili sebepler, ne yazık ki, bununla sınırlı değildir.
İnek ve düvelerde ikizlik istenen bir şey değildir. Koyun ve keçilerin çoklu yavru doğurması istenir, ama ineklerde ikizlik ölü doğum, güç doğum, rahim iltihabı, sonun atılamaması gibi komplikasyonları dolayısıyla istenmez.
Düvelerde metritis yani rahim yangısı görülür mü? Evet. Görülebilir. Düvelerin bulundukları ortam kötü, kirli ise düvelerde metritis görülebilir. Daha ilk tohumlama zamanında bile böyle durumlarla karşılaşılabilir. Düvelerin kötü koşullarda barındırılmaması gerekir.
Diğer önem verilecek konu ise kalabalık barınaklardır. Kalabalık ortamlarda ve üstelik de diğer ineklerle aynı yerde tutulan düveler metritise yatkın olurlar.
Holstein ırkı düvelerin 14 aylık olduklarında, 127 cm yüksekliğe ve 375 kg canlı ağırlığa ulaştıklarında, tohumlanmaları uygundur. Demek ki; bunun için üç şart vardır. Sadece 14 aylık olmaları döllenme zamanı için yeterli değildir. Barınakta göz hizasında bir yere, örneğin; duvara kırmızı bir çizgi çizilmesi düvelerin boyları, yani cidago yükseklikleri hakkında bize bilgi verir.
Düvelerin döl tutma güçlüklerine sebep olabilecek etmenlerden biri de iz elementlerin eksikliğidir. Selenyum eksikliği buna örnek olarak verilebilir. Vitaminlerden A vitamini ve E vitamini eksikliği de döl tutmama nedenleri arasında sayılabilir.
Düvelerin beslenmesi çok önem taşıyan bir konudur. Döl tutma problemlerinde enfeksiyöz olmayan sebepler dışında iki konu daha öne çıkar. Besleme ve stres.
İneklerden artan yemlerin düvelere verildiği çiftliklerde, ilkine tohumlanacak olan düvelerin döl tutmadıkları görülmüştür.
Düve beslemesinde akılda tutulacak olan en önemli konu düvelerin henüz büyümesini tamamlamadıkları olmalıdır. Düveler büyümeye devam etmektedirler. Ergin ineklerin henüz yüzde 75 lik boyutuna ancak ulaşmışlardır. Enerji alımları değil, bu yaşta mineral, vitamin ve özellikle protein alımları önemlidir. İneklerin artırdıkları yemi düvelere verirsek, zaten inekler tarafından işe yarar kısımları seçilmiş olan yem içerik olarak düvelere yetmez ve düve gereken vitamin, mineral ve proteini alamaz.
Düvelerin eksik beslenmesi kadar yanlış beslenmeleri de problem yaratır. Özellikle enerjinin yüksek olması halinde yağlanan düvelerin döl tutma güçlüğü ile karşılaşması yanında meme dokusunun yağlanması gibi risk de ortaya çıkar. Bu yaşta meme dokusu yağlanan düve, ileride beklediğimiz miktarda süt vermez.
Besleme konusunda küflü yem, kötü silaj gibi problemleri de akılda tutmak gerekir. Küflü yemler hem döl tutmama, hem de erken embriyonik ölüm sebebi olabilir.
Genç düvelerin ineklerle bir arada bulundurulması, yemliğe yanaşamama, yemlik mesafesinin yeterli olmayışı, düvelerin uygun sevk ve idaresindeki yanlışlıklar, gruplama hataları, kalabalık bölmeler sosyal strese, stres ise döl tutmamaya yol açar.
Yanlış dizayn edilmiş barınaklar, ortamdaki yüksek bakteri seviyesi, yemleme hataları sonucu asidoz ve gizli asidoz, grupların sıklıkla değiştirilmesi, sıklıkla yer ve yem değişikliği yapılması döl tutmama sebepleri arasında sayılabilir.
Düveler ısı stresinden mutlaka kurtulmalıdır. Ancak; ineklerle karışık ahırda bulunan düveler yanlış yöntemlerle, üstelik aynı ortamda serinletmeye çalışılırsa metritis görülme sıklığı artar. Sisleme, pülverizasyon gibi ortamı nemlendirecek yanlış serinletme yöntemleri kesinlikle kullanılmamalıdır. Kısa süreli, büyük taneli serinletme, yani duş sistemi kullanılmalı, düvelerle, inekler ayrı bölümlerde serinletilmelidir.
Düveler tohumlanırken güç doğuma neden olmadığı bilinen boğaların spermaları kullanılmalıdır.
Holstein düvelerde ilk doğumun güç olması ihtimali yüksektir. Güç doğum oranı yüzde 8 veya daha altında olan boğaların spermaları tercih edilmelidir.
Özet olarak; düveler de döl tutmama problemleri ile karşımıza gelebilirler. Hiç doğum yapmamış bile olsa bir düve metritisli olarak karşımıza çıkabilir. İyi bir sürü yönetimi olmadıkça düvelerde de döl kayıpları yaşayabiliriz. Kalabalık ve karışık barınaklardan, kirli ortamlardan, kötü koşullardan düveler ve dolayısıyla işletme zarar görür. Barınaktan, rasyona, serinletmeden, stres sebeplerinin önlenmesine kadar birçok tedbiri bir arada düşünmeliyiz.
