Türk Traktör, Türkiye ' de ilk traktörü üreten şirket ve bugünlerde 50. kuruluş yıldönümünü kutluyor.
Son yıllarda büyük atılımlar gerçekleştiren otomotiv sektörünün çekirdeğini oluşturan traktör üretiminin, uçak motoru projesinden başlayan ilginç bir hikayesi var.
1941 ' de Etimesgut Uçak Fabrikası kurulmuş, 1948 ' de de yine Ankara ' da bir uçak motoru fabrikası açılmıştı. Bugün bile hayal gibi görünen bu projeler, dünya ile yarış adına başlanmış güzel projeler olmuş. Ve uçak motoru fabrikasında Türkiye ' nin ilk benzinli motorları üretilmiş. Ancak 2. Dünya Savaşı sonrasında değişen dünya dengeleri, Türkiye ' nin yeni siyasi ve sosyal yapısı, ordudan sipariş alınamaması gibi sebepler, iki fabrikanın da kapanmasına yol açmış. Fabrikalara ait makine ve tezgahlar, dört yıl sonra Makine Kimya Endüstrisi Kurumu ' na (MKE) devredilmiş.
MKE ' de kuruluş gayesi dışında üretim yapmaya başlayan tesisler, verimli çalıştırılamamış ve en sonunda, 1954 ' te Menderes hükümetinin kurulmasına karar verilen Türk Traktör Fabrikası ' na devredilmiş. Bunun karşılığında MKE, lisansör Amerikan şirketi Minneapolis Moline ile birlikte şirketin en büyük iki ortağından birisi olmuş.
Uçak motorunda olduğu gibi traktörde de, 'Topluiğne bile üretemeyen ülke için bu bir lüks' raporları hazırlanmış. Hatta 'Traktör üretmek henüz size çok uzak. Ama öküz yerine atla tarım yapabilirsiniz. Bu bile büyük adımdır.' diyen yabancı uzmanlar çıkmış. Buna rağmen Ankara ' da kurulan fabrika, 4 Nisan 1955 Cuma günü Başbakan Adnan Menderes tarafından açılır. Uçak motoru üretme projesi yürümese de artık yerli traktör projesi vardır. Üretim bandından çıkan Türkiye ' nin ilk traktörü 55 BG UTSD, 'bir numaralı çiftçi' olarak açılışı yapan Menderes ' e hediye edilir. Törenden sonra da, Menderes ' in Aydın ' daki Çakırbeyli çiftliğine yollanır.
Törenden hemen sonra Başbakan Menderes ' in özel kalem müdürü, fabrikayı arayarak, 'Beyefendi traktörün bedelini ödemek istiyor.' der. Eski bir Türk Traktör yöneticisi olan Metin Özdemir ' in kaleme aldığı 'Türk Traktör Tarihi' adlı eserde o günü anlatan Ahmet Binbir, 'Olmaz dedim ama, böyle emrediyorsa peki dedim.' diyor. Menderes, o günkü satış fiyatı olan 14.750 TL ' yi ödeyerek bugüne ve geleceğe dönük örnek bir davranış, anlamlı bir mesaj verir.
Menderes ' in fabrika ile ilgisi bu traktörle kalmaz. Fabrikadaki gelişmeleri yakından takip eder, haftalık rapor ister. O zaman genç bir işletmeci olan Ahmet Binbir ' in anlattığına göre, Menderes, 'İşi öğrenmek için herkese 'dayı' diyeceksiniz. Bizim bir dolara bile ihtiyacımız var, aman oğlum, aman genç arkadaşım.' diyerek, kendisinin ve diğer Türk çalışanların bir an evvel işi öğrenmelerini ister.
Uçak motoru fabrikasından devralınan tezgahlarla, 1955 ' te 815 traktör üreten Türk Traktör, geçen yıl 17.309 adet traktör üretmiş. Bu, Türkiye ' deki traktör üretiminin yüzde 60 ' ı.
Fabrikadaki ilk yabancı ortak, ilk lisansör ABD ' li Minneapolis Moline ' di (MM). Yerli ortaklarsa kamu kuruluşları. Zaman içinde ortaklık yapısında değişiklikler oldu. 1967 ' den sonra MM ' nin hisseleri Fiat ' a geçti. Koç Topluluğu da, aynı yıl Egemak şirketi ile ortaklar arasına girdi. Bugün şirketteki tek yabancı ortak, 2000 yılından bu yana Case - New Holland. Hisselerin yüzde 62,7 ' si Koç ' a, 37,5 ' i de Case - New Holland ' a ait.
Peki aradan geçen 50 yılda Türkiye ' nin bu ilk traktörüne ne oldu? Metin Özdemir, Merhum Menderes ' in oğlu Aydın Bey ' e sorar. Traktör kullanılamaz vaziyette de olsa hâlâ çiftliktedir. Aydın Bey ' in izniyle, geri iade edilmek şartıyla, nisan ayında doğduğu fabrikaya getirilir ve yenilenir. 50. yıl kutlamaları çerçevesinde şu an fabrikada sergileniyor. Bir süre sonra da ait olduğu yere, Çakırbeyli ' ye geri dönecek.
Aydın Menderes Bey, traktörün yenilenmesinden, tarihin canlandırılmasından ve sergilenmesinden son derece memnun. Telefonla görüştüğümde, o da üstüne basa basa, 'Bu traktör hediye değil, parası babam tarafından ödenerek alınmıştır.' diyordu. Traktörü, çiftliğe geri döndüğünde, hikayesini anlatan bir plaketle birlikte avlunun girişinde sergileyeceklerini söyledi. Menderes, mayıs sonunda eşiyle birlikte fabrikayı kendisinin de gezdiğini söylüyor ve şöyle diyor: 'Türkiye ' nin neler yapabileceğini gördüm. Gönlüm ferahladı. Gurur duydum.' diyor.
Son yıllarda büyük atılımlar gerçekleştiren otomotiv sektörünün çekirdeğini oluşturan traktör üretiminin, uçak motoru projesinden başlayan ilginç bir hikayesi var.
1941 ' de Etimesgut Uçak Fabrikası kurulmuş, 1948 ' de de yine Ankara ' da bir uçak motoru fabrikası açılmıştı. Bugün bile hayal gibi görünen bu projeler, dünya ile yarış adına başlanmış güzel projeler olmuş. Ve uçak motoru fabrikasında Türkiye ' nin ilk benzinli motorları üretilmiş. Ancak 2. Dünya Savaşı sonrasında değişen dünya dengeleri, Türkiye ' nin yeni siyasi ve sosyal yapısı, ordudan sipariş alınamaması gibi sebepler, iki fabrikanın da kapanmasına yol açmış. Fabrikalara ait makine ve tezgahlar, dört yıl sonra Makine Kimya Endüstrisi Kurumu ' na (MKE) devredilmiş.
MKE ' de kuruluş gayesi dışında üretim yapmaya başlayan tesisler, verimli çalıştırılamamış ve en sonunda, 1954 ' te Menderes hükümetinin kurulmasına karar verilen Türk Traktör Fabrikası ' na devredilmiş. Bunun karşılığında MKE, lisansör Amerikan şirketi Minneapolis Moline ile birlikte şirketin en büyük iki ortağından birisi olmuş.
Uçak motorunda olduğu gibi traktörde de, 'Topluiğne bile üretemeyen ülke için bu bir lüks' raporları hazırlanmış. Hatta 'Traktör üretmek henüz size çok uzak. Ama öküz yerine atla tarım yapabilirsiniz. Bu bile büyük adımdır.' diyen yabancı uzmanlar çıkmış. Buna rağmen Ankara ' da kurulan fabrika, 4 Nisan 1955 Cuma günü Başbakan Adnan Menderes tarafından açılır. Uçak motoru üretme projesi yürümese de artık yerli traktör projesi vardır. Üretim bandından çıkan Türkiye ' nin ilk traktörü 55 BG UTSD, 'bir numaralı çiftçi' olarak açılışı yapan Menderes ' e hediye edilir. Törenden sonra da, Menderes ' in Aydın ' daki Çakırbeyli çiftliğine yollanır.
Törenden hemen sonra Başbakan Menderes ' in özel kalem müdürü, fabrikayı arayarak, 'Beyefendi traktörün bedelini ödemek istiyor.' der. Eski bir Türk Traktör yöneticisi olan Metin Özdemir ' in kaleme aldığı 'Türk Traktör Tarihi' adlı eserde o günü anlatan Ahmet Binbir, 'Olmaz dedim ama, böyle emrediyorsa peki dedim.' diyor. Menderes, o günkü satış fiyatı olan 14.750 TL ' yi ödeyerek bugüne ve geleceğe dönük örnek bir davranış, anlamlı bir mesaj verir.
Menderes ' in fabrika ile ilgisi bu traktörle kalmaz. Fabrikadaki gelişmeleri yakından takip eder, haftalık rapor ister. O zaman genç bir işletmeci olan Ahmet Binbir ' in anlattığına göre, Menderes, 'İşi öğrenmek için herkese 'dayı' diyeceksiniz. Bizim bir dolara bile ihtiyacımız var, aman oğlum, aman genç arkadaşım.' diyerek, kendisinin ve diğer Türk çalışanların bir an evvel işi öğrenmelerini ister.
Uçak motoru fabrikasından devralınan tezgahlarla, 1955 ' te 815 traktör üreten Türk Traktör, geçen yıl 17.309 adet traktör üretmiş. Bu, Türkiye ' deki traktör üretiminin yüzde 60 ' ı.
Fabrikadaki ilk yabancı ortak, ilk lisansör ABD ' li Minneapolis Moline ' di (MM). Yerli ortaklarsa kamu kuruluşları. Zaman içinde ortaklık yapısında değişiklikler oldu. 1967 ' den sonra MM ' nin hisseleri Fiat ' a geçti. Koç Topluluğu da, aynı yıl Egemak şirketi ile ortaklar arasına girdi. Bugün şirketteki tek yabancı ortak, 2000 yılından bu yana Case - New Holland. Hisselerin yüzde 62,7 ' si Koç ' a, 37,5 ' i de Case - New Holland ' a ait.
Peki aradan geçen 50 yılda Türkiye ' nin bu ilk traktörüne ne oldu? Metin Özdemir, Merhum Menderes ' in oğlu Aydın Bey ' e sorar. Traktör kullanılamaz vaziyette de olsa hâlâ çiftliktedir. Aydın Bey ' in izniyle, geri iade edilmek şartıyla, nisan ayında doğduğu fabrikaya getirilir ve yenilenir. 50. yıl kutlamaları çerçevesinde şu an fabrikada sergileniyor. Bir süre sonra da ait olduğu yere, Çakırbeyli ' ye geri dönecek.
Aydın Menderes Bey, traktörün yenilenmesinden, tarihin canlandırılmasından ve sergilenmesinden son derece memnun. Telefonla görüştüğümde, o da üstüne basa basa, 'Bu traktör hediye değil, parası babam tarafından ödenerek alınmıştır.' diyordu. Traktörü, çiftliğe geri döndüğünde, hikayesini anlatan bir plaketle birlikte avlunun girişinde sergileyeceklerini söyledi. Menderes, mayıs sonunda eşiyle birlikte fabrikayı kendisinin de gezdiğini söylüyor ve şöyle diyor: 'Türkiye ' nin neler yapabileceğini gördüm. Gönlüm ferahladı. Gurur duydum.' diyor.
